10 Δεκεμβρίου –Παγκόσμια ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 11 Δεκεμβρίου –Παγκόσμια ημέρα Παιδιού. Άλλες δύο επετειακές ημέρες. Άλλαξε κάτι; Ποια είναι η πραγματικότητα γύρω μας;
Αυτό το οποίο διαπιστώνεται είναι ότι, παρά τη διακήρυξη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ, ελάχιστες κυβερνήσεις λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους την προστασία τους.
Διαπιστώνεται, επίσης, ότι οι αρνητικές επιπτώσεις των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τις βιώνουν έντονα οι πιο φτωχές χώρες και κοινωνικές ομάδες. Η κατοχύρωση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν εξαντλείται στο επίπεδο της κύρωσης, ούτε με τη θέσπιση των παγκοσμίων ημερών –επετείων. Ακόμη και οι εκδηλώσεις με αφορμή τις ημέρες αυτές –όπως αυτή που διοργανώσαμε στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ με θέμα: ΕΙΜΑΙ ΠΑΙΔΙ, ΕΧΩ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΓΙΑ…..Δράσεις για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα -συνιστούν απλά μια ακόμα ευκαιρία για την προώθηση της προάσπισης και προαγωγής των δικαιωμάτων.
Η ουσιαστική, όμως, διασφάλιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Δικαιωμάτων του Παιδιού προϋποθέτει την πραγματική εμπέδωσή τους στο επίπεδο της κοινωνίας. Απαιτεί την ένταξή τους στις καθημερινές μας πρακτικές, στη νοοτροπία μας και στον τρόπο σκέψης μας. Τότε μόνον οδηγούμαστε στην ανάπτυξη μιας κουλτούρας σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι υπόθεση όλων μας
Ειδικότερα, όσον αφορά τα Δικαιώματα του Παιδιού, η προάσπιση και η προαγωγή τους είναι υπόθεση όλων. Η οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ και η κοινωνία των πολιτών έχουν ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσουν στην κατεύθυνση της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων που θέσπισε η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989.
Η θέσπισή τους ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα γιατί έβαλε ουσιαστικά το παιδί στον κοινωνικό χάρτη, το θεώρησε ως μια ολοκληρωμένη ανθρώπινη ύπαρξη, δηλαδή, μοναδική, ανεπανάληπτη και ξεχωριστή προσωπικότητα με εγγενή αξιοπρέπεια και δικαιώματα -αστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά- και προώθησε την αξία του παιδιού ως πολίτη και συμμέτοχου στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, η Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού είναι μια νομικά δεσμευτική διεθνής πράξη που παρέχει ένα κοινό ηθικό και νομικό πλαίσιο για το ελάχιστο επίπεδο διασφάλισης των δικαιωμάτων του παιδιού.
Σύμφωνα με αυτήν, δεν υπάρχει ιεράρχηση των δικαιωμάτων, τα δικαιώματα του παιδιού δε συνιστούν πλέον επιλογή, αλλά δημιουργούν υποχρεώσεις και ευθύνες που όλοι μας οφείλουμε να προασπίζουμε, να τιμούμε και να σεβόμαστε. Συνοπτικά, τα δικαιώματα των παιδιών καλύπτουν τρεις διαφορετικές κατηγορίες: τα δικαιώματα Προστασίας, τα δικαιώματα Πρόνοιας και Παροχών και τα δικαιώματα Συμμετοχής.
Η εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι κομμάτι του δικαιώματος στην εκπαίδευση
Όπως υπογραμμίζεται στη σύμβαση «κάθε παιδί έχει δικαίωμα σε μια εκπαίδευση η οποία να είναι σχεδιασμένη κατά τέτοιον τρόπο ώστε, να του παρέχει δεξιότητες ζωής, να ενισχύει την ικανότητά του, να απολαμβάνει το πλήρες εύρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να προωθεί μια κουλτούρα εμποτισμένη με τις σχετικές με τα ανθρώπινα δικαιώματα αξίες». Σύμφωνα πάντα με την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, δηλαδή το όργανο των Ηνωμένων Εθνών που είναι επιφορτισμένο με την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης σε κάθε κράτος,[1] η προώθηση της δυνατότητας των παιδιών να απολαύσουν πλήρως τα δικαιώματά τους, θα πρέπει να ενισχύεται από αξίες ενσωματωμένες στις εκπαιδευτικές διαδικασίες.
Αυτό σημαίνει ότι η εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα δεν είναι απλά θέμα περιεχομένου. Δεν είναι ένα ακόμα μάθημα στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου, αλλά θα πρέπει να διαπερνά όλο το αναλυτικό πρόγραμμα και την κουλτούρα του σχολείου. Μέσα από όλα αυτά τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους και να ενδυναμώνονται για την προάσπισή τους. Σχετίζεται δηλαδή ευρύτερα με το σύνολο των εκπαιδευτικών διαδικασιών στο σχολικό περιβάλλον.
Μπορεί, επίσης, να αποτελέσει τον βασικό πυρήνα για τη δημιουργία συνειδητοποιημένων πολιτών γιατί οι αρχές της στηρίζονται στην αξιοπρέπεια, στην ανεκτικότητα, στην ειρήνη και οι μέθοδοί της εμπεριέχουν τρόπους που τα παιδιά μαθαίνουν να σέβονται, να υπερασπίζουν και να μάχονται για τα δικαιώματά τους.
Προϋπόθεση ο αυτοσεβασμός
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Πρόγραμμα για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, το οποίο αναπτύσσει από το 2005 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα θα πρέπει να γίνεται κατανοητή ως μια διαδικασία η οποία θα διασφαλίζει ότι όλοι οι συντελεστές και οι διαδικασίες της μάθησης, -από τα αναλυτικά προγράμματα, τα υλικά και μέσα διδασκαλίας έως τις εκπαιδευτικές πρακτικές-, θα συμβάλλουν στην εκμάθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εκπαίδευση, δηλαδή ο σεβασμός και η προώθησή τους σε πρακτικό επίπεδο είναι υπόθεση όλων των συντελεστών της εκπαίδευσης.
Η κατανόηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιτυγχάνεται καλύτερα αν τα παιδιά τα βιώνουν στη πράξη. Οι απόψεις όμως των παιδιών είναι σεβαστές στο σχολείο; Ακούγεται η φωνή τους; Έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τη γνώμη τους για σημαντικά ζητήματα που αφορούν στη μάθηση και στη σχολική ζωή; Για να σέβονται τα παιδιά τους άλλους, πρέπει να κατακτήσουν από πολύ μικρή ηλικία τον αυτοσεβασμό. Το προωθεί αυτό το σχολείο; Τα δικαιώματα των μαθητών και των μαθητριών εκτιμώνται; Μαθαίνουν τα παιδιά μας μέσα από διαδικασίες που προωθούν μια ενεργητική στάση ζωής; Έχουμε, τελικά, ένα ανθρώπινο και δημοκρατικό σχολείο; Δυστυχώς, συχνά το σχολείο αποθαρρύνει, με πολλούς τρόπους, παρά ενθαρρύνει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά συνέπεια, η ενδυνάμωση της κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα όλων όσων εμπλέκονται με την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων.
Τέλος, πάρα πολλά κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, αν και έχουν επικυρώσει τη Συνθήκη και διακήρυξαν την υποστήριξή τους στην Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δεν σημείωσαν πρόοδο προς την κατεύθυνση της χάραξης μιας εθνικής στρατηγικής στον τομέα αυτό. Μέχρι τώρα στην Ελλάδα κυρίως μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν αναπτύξει δραστηριότητα σχετικά με την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και μάλιστα κυρίως στο επίπεδο της ενημέρωσης και όχι της δράσης. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν να ενταχθεί η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα τόσο στο σχολείο, όσο και σε μη τυπικές μορφές εκπαίδευσης γιατί –εκτός των άλλων- αποτελεί και μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για μια ειρηνική και ισότιμη κοινωνία.
[1] Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει καθορίσει τέσσερις βασικές αρχές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως καθοδηγητικές για την εφαρμογή όλων των υπολοίπων άρθρων της Σύμβασης ξεχωριστά: η αρχή της μη διάκρισης, η αρχή της διασφάλισης του συμφέροντος του παιδιού. η αρχή του δικαιώματος στη ζωή, στην επιβίωση και στην ανάπτυξη και η αρχή της αυμμετοχής.
*Η Δήμητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια και κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής στο ΑΠΘ.
Αυτό το οποίο διαπιστώνεται είναι ότι, παρά τη διακήρυξη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ, ελάχιστες κυβερνήσεις λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους την προστασία τους.
Διαπιστώνεται, επίσης, ότι οι αρνητικές επιπτώσεις των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τις βιώνουν έντονα οι πιο φτωχές χώρες και κοινωνικές ομάδες. Η κατοχύρωση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν εξαντλείται στο επίπεδο της κύρωσης, ούτε με τη θέσπιση των παγκοσμίων ημερών –επετείων. Ακόμη και οι εκδηλώσεις με αφορμή τις ημέρες αυτές –όπως αυτή που διοργανώσαμε στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ με θέμα: ΕΙΜΑΙ ΠΑΙΔΙ, ΕΧΩ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΓΙΑ…..Δράσεις για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα -συνιστούν απλά μια ακόμα ευκαιρία για την προώθηση της προάσπισης και προαγωγής των δικαιωμάτων.
Η ουσιαστική, όμως, διασφάλιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Δικαιωμάτων του Παιδιού προϋποθέτει την πραγματική εμπέδωσή τους στο επίπεδο της κοινωνίας. Απαιτεί την ένταξή τους στις καθημερινές μας πρακτικές, στη νοοτροπία μας και στον τρόπο σκέψης μας. Τότε μόνον οδηγούμαστε στην ανάπτυξη μιας κουλτούρας σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι υπόθεση όλων μας
Ειδικότερα, όσον αφορά τα Δικαιώματα του Παιδιού, η προάσπιση και η προαγωγή τους είναι υπόθεση όλων. Η οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ και η κοινωνία των πολιτών έχουν ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσουν στην κατεύθυνση της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων που θέσπισε η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989.
Η θέσπισή τους ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα γιατί έβαλε ουσιαστικά το παιδί στον κοινωνικό χάρτη, το θεώρησε ως μια ολοκληρωμένη ανθρώπινη ύπαρξη, δηλαδή, μοναδική, ανεπανάληπτη και ξεχωριστή προσωπικότητα με εγγενή αξιοπρέπεια και δικαιώματα -αστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά- και προώθησε την αξία του παιδιού ως πολίτη και συμμέτοχου στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, η Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού είναι μια νομικά δεσμευτική διεθνής πράξη που παρέχει ένα κοινό ηθικό και νομικό πλαίσιο για το ελάχιστο επίπεδο διασφάλισης των δικαιωμάτων του παιδιού.
Σύμφωνα με αυτήν, δεν υπάρχει ιεράρχηση των δικαιωμάτων, τα δικαιώματα του παιδιού δε συνιστούν πλέον επιλογή, αλλά δημιουργούν υποχρεώσεις και ευθύνες που όλοι μας οφείλουμε να προασπίζουμε, να τιμούμε και να σεβόμαστε. Συνοπτικά, τα δικαιώματα των παιδιών καλύπτουν τρεις διαφορετικές κατηγορίες: τα δικαιώματα Προστασίας, τα δικαιώματα Πρόνοιας και Παροχών και τα δικαιώματα Συμμετοχής.
Η εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι κομμάτι του δικαιώματος στην εκπαίδευση
Όπως υπογραμμίζεται στη σύμβαση «κάθε παιδί έχει δικαίωμα σε μια εκπαίδευση η οποία να είναι σχεδιασμένη κατά τέτοιον τρόπο ώστε, να του παρέχει δεξιότητες ζωής, να ενισχύει την ικανότητά του, να απολαμβάνει το πλήρες εύρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να προωθεί μια κουλτούρα εμποτισμένη με τις σχετικές με τα ανθρώπινα δικαιώματα αξίες». Σύμφωνα πάντα με την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, δηλαδή το όργανο των Ηνωμένων Εθνών που είναι επιφορτισμένο με την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης σε κάθε κράτος,[1] η προώθηση της δυνατότητας των παιδιών να απολαύσουν πλήρως τα δικαιώματά τους, θα πρέπει να ενισχύεται από αξίες ενσωματωμένες στις εκπαιδευτικές διαδικασίες.
Αυτό σημαίνει ότι η εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα δεν είναι απλά θέμα περιεχομένου. Δεν είναι ένα ακόμα μάθημα στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου, αλλά θα πρέπει να διαπερνά όλο το αναλυτικό πρόγραμμα και την κουλτούρα του σχολείου. Μέσα από όλα αυτά τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους και να ενδυναμώνονται για την προάσπισή τους. Σχετίζεται δηλαδή ευρύτερα με το σύνολο των εκπαιδευτικών διαδικασιών στο σχολικό περιβάλλον.
Μπορεί, επίσης, να αποτελέσει τον βασικό πυρήνα για τη δημιουργία συνειδητοποιημένων πολιτών γιατί οι αρχές της στηρίζονται στην αξιοπρέπεια, στην ανεκτικότητα, στην ειρήνη και οι μέθοδοί της εμπεριέχουν τρόπους που τα παιδιά μαθαίνουν να σέβονται, να υπερασπίζουν και να μάχονται για τα δικαιώματά τους.
Προϋπόθεση ο αυτοσεβασμός
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Πρόγραμμα για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, το οποίο αναπτύσσει από το 2005 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα θα πρέπει να γίνεται κατανοητή ως μια διαδικασία η οποία θα διασφαλίζει ότι όλοι οι συντελεστές και οι διαδικασίες της μάθησης, -από τα αναλυτικά προγράμματα, τα υλικά και μέσα διδασκαλίας έως τις εκπαιδευτικές πρακτικές-, θα συμβάλλουν στην εκμάθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εκπαίδευση, δηλαδή ο σεβασμός και η προώθησή τους σε πρακτικό επίπεδο είναι υπόθεση όλων των συντελεστών της εκπαίδευσης.
Η κατανόηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιτυγχάνεται καλύτερα αν τα παιδιά τα βιώνουν στη πράξη. Οι απόψεις όμως των παιδιών είναι σεβαστές στο σχολείο; Ακούγεται η φωνή τους; Έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τη γνώμη τους για σημαντικά ζητήματα που αφορούν στη μάθηση και στη σχολική ζωή; Για να σέβονται τα παιδιά τους άλλους, πρέπει να κατακτήσουν από πολύ μικρή ηλικία τον αυτοσεβασμό. Το προωθεί αυτό το σχολείο; Τα δικαιώματα των μαθητών και των μαθητριών εκτιμώνται; Μαθαίνουν τα παιδιά μας μέσα από διαδικασίες που προωθούν μια ενεργητική στάση ζωής; Έχουμε, τελικά, ένα ανθρώπινο και δημοκρατικό σχολείο; Δυστυχώς, συχνά το σχολείο αποθαρρύνει, με πολλούς τρόπους, παρά ενθαρρύνει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά συνέπεια, η ενδυνάμωση της κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα όλων όσων εμπλέκονται με την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων.
Τέλος, πάρα πολλά κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, αν και έχουν επικυρώσει τη Συνθήκη και διακήρυξαν την υποστήριξή τους στην Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δεν σημείωσαν πρόοδο προς την κατεύθυνση της χάραξης μιας εθνικής στρατηγικής στον τομέα αυτό. Μέχρι τώρα στην Ελλάδα κυρίως μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν αναπτύξει δραστηριότητα σχετικά με την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και μάλιστα κυρίως στο επίπεδο της ενημέρωσης και όχι της δράσης. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν να ενταχθεί η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα τόσο στο σχολείο, όσο και σε μη τυπικές μορφές εκπαίδευσης γιατί –εκτός των άλλων- αποτελεί και μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για μια ειρηνική και ισότιμη κοινωνία.
[1] Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει καθορίσει τέσσερις βασικές αρχές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως καθοδηγητικές για την εφαρμογή όλων των υπολοίπων άρθρων της Σύμβασης ξεχωριστά: η αρχή της μη διάκρισης, η αρχή της διασφάλισης του συμφέροντος του παιδιού. η αρχή του δικαιώματος στη ζωή, στην επιβίωση και στην ανάπτυξη και η αρχή της αυμμετοχής.
*Η Δήμητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια και κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής στο ΑΠΘ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου