Διάβασα χθες στην Telegraph ότι η μεγαλύτερη τελευταία επιτυχία στο Internet είναι κάτι χάρτες που παρουσιάζουν τις χώρες της Ευρώπης με βάση τα στερεότυπα που υπάρχουν γι’ αυτές. Ήταν μια ιδέα του Βούλγαρου σχεδιαστή και σκιτσογράφου Yanko Tsvetkov, ο οποίος κατοικεί στο Λονδίνο. Ο Tsvetkov (33 ετών) έφτιαξε 7 συνολικά χάρτες όπου οι χώρες καταχωρούνται ανάλογα με τα στερεότυπα που πιστεύουν οι άλλοι λαοί για αυτές. Στο χάρτη της Ευρώπης σύμφωνα με τους Αμερικανούς, η Αγγλία καταχωρείται ως “μαμάκα”, η Γερμανία ως “σκληρό πορνό”, ενώ η Γαλλία, χώρα που ως γνωστόν χρησιμοποιεί πολλά αρώματα, αλλά ελάχιστο σαπούνι, καταχωρείται ως “χώρα αυτών που μυρίζουν”…
Αυτά τα στερεότυπα, που έχουν ζωή αιώνων, με έκαναν πολλές φορές και γέλασα. Για τους Γάλλους, η Ρωσία καταχωρείται ως “το Όνειρο του Βοναπάρτη”, η Αγγλία ως “Σφαγείς Παρθένων” (προφανής αναφορά στη Ζαν ντ’ Αρκ), και η Γερμανία, σαρκαστικά, “Καλοί φίλοι”. Οι Ισπανοί καταχωρούνται ως “Χορευτές Φλαμέγκο ” και οι Τούρκοι, αφού η Τουρκία βρίσκεται κοντά στην Ευρώπη, ως “Σίγουρα μη-ευρωπαίοι”…
Οι κοινωνιολόγοι πιστεύουν ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε την κατηγοριοποίηση. Αυτή η κατηγοριοποίηση οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ψυχολογική ανάγκη των ανθρώπινων ομάδων να αισθανθούν ανώτερες από τις άλλες ομάδες. Ο κοινωνιολόγος Charles E. Hurst μάλιστα, πιστεύει ότι η ύπαρξη των στερεοτύπων οφείλεται στην έλλειψη προσωπικής επαφής με τις άλλες φυλές τις οποίες έχουμε πάντα την τάση να θεωρούμε κατώτερες. Τα στερεότυπα είναι γενικεύσεις που κάνουμε πάνω στα χαρακτηριστικά άλλων φυλών, βασιζόμενοι, πολύ συχνά, σε μια εντελώς πλαστή εικόνα που δημιουργήσαμε, δίκαια ή άδικα, γι’ αυτές. Όταν ήμουν φοιτητής στη Γαλλία, με εντυπωσίασε πολύ το γεγονός ότι επειδή ήμουν Έλληνας, οι Γάλλοι ήταν σίγουροι ότι διαθέτω χαρακτηριστικά που πραγματικά δεν είχα. Νόμιζα ότι μας έχουν σε καλύτερη μοίρα, αλλά δυστυχώς μας θεωρούν ψεύτες και απατεώνες, χαρτοπαίκτες και …βλάχους. Το αστείο είναι ότι σέβονται πάρα πολύ την Αρχαία Ελλάδα, μιλούν και γράφουν γι’ αυτήν πολύ περισσότερο από εμάς τους ίδιους, αλλά τον νεοέλληνα τον θεωρούν, αναμφισβήτητα, “κατώτερη φυλή”. Από όσο ξέρω, κάτι παρόμοιο σκέφτονται για μας και οι Γερμανοί, για τους οποίους υπάρχουν βέβαια και όπως είναι λογικό μετά τον Χίτλερ, τα πλέον σαρκαστικά και συχνά υβριστικά στερεότυπα.
Κατά καιρούς, αναφέρθηκαν στα στερεότυπα αυτού του είδους διάφοροι θεωρητικοί. Ο William James, κατά πολλούς πατέρας της ψυχολογίας, συνιστούσε στους ψυχολόγους της εποχής του μεγάλη προσοχή στη χρήση των στερεοτύπων, αφού αυτά βασίζονται σε γενικεύσεις και προκαταλήψεις και όχι σε ακριβή γνώση. Κατά τα άλλα, τα στερεότυπα δικαιολογούνται από την ανικανότητά μας να γνωρίσουμε τους άλλους από κοντά, ως άτομα. Αν και τα στερεότυπα είναι συνήθως λανθασμένα, υπερβολικά και συχνά υποτιμητικά, μας επιτρέπουν να οργανώσουμε διανοητικά μεγάλη ποσότητα πληροφόρησης. Η κατηγοριοποίηση είναι σημαντική ικανότητα των ανθρώπων αφού μας επιτρέπει να απλοποιήσουμε, να προβλέψουμε και να οργανώσουμε τον κόσμο μας. Το πρόβλημα είναι ότι από τη στιγμή που κάποιος δημιουργεί μια, πρόχειρη, αλλά απαραίτητη κατηγοριοποίηση στο μυαλό του, αρνείται να επεξεργαστεί τα νέα δεδομένα της πληροφόρησής του και παραμένει δέσμιος μιας εντύπωσης η οποία μπορεί να είναι και εντελώς λανθασμένη.
Κάποτε πίστευαν ότι τα στερεότυπα τα χρησιμοποιούσαν μόνο καταπιεσμένοι, αμόρφωτοι, μονοκόμματοι και εξουσιαστικοί άνθρωποι, όλες οι νεότερες έρευνες όμως, από το 1950 και μετά, έδειξαν ότι αυτό είναι λανθασμένο, όλοι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν στερεότυπα και οι εντελώς αγράμματοι και οι καθηγητές πανεπιστημίου. Μερικοί, πρέπει να το ομολογήσουμε, το παρακάνουν. Μια άλλη εξήγηση για την τόσο ευρέως διαδεδομένη χρήση στερεοτύπων, είναι ότι εξυπηρετούν την ανάγκη μας να αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας. Οι λανθασμένες δοξασίες μας προστατεύουν από το άγχος και ενδυναμώνουν την αυτοπεποίθησή μας. Μερικές φορές, όπως αποδείχθηκε ιστορικά, αυτές οι δοξασίες, αποτέλεσμα στενοκεφαλιάς, φανατισμού και προκατάληψης, έχουν ολέθριες συνέπειες, όπως για παράδειγμα το ολοκαύτωμα των εβραίων, η γενοκτονία των Αρμενίων, ή η αλληλοσφαγή Χούτου και Τούτσι στη Ρουάντα. Το πρόβλημα γίνεται περίπλοκο γιατί πολλά στερεότυπα είναι αθώα, πχ οι Ιταλοί είναι “μακαρονάδες”, αλλά άλλα δεν είναι καθόλου αθώα και οδηγούν, με μαθηματική ακρίβεια, σε διακρίσεις. Γνώρισα ένα νεαρό Κούρδο που εργάζεται ως ηλεκτρολόγος στη χώρα μας και μου διηγήθηκε πραγματικά απίστευτα πράγματα που πιστεύουν οι Τούρκοι για τον Κουρδικό λαό.
Θα τελειώσω με το πώς βλέπουν την Ελλάδα διάφοροι λαοί, με βάση τους χάρτες του Tsvetkov. Οι Γάλλοι χαρακτηρίζουν την Ελλάδα ως το μέρος όπου ζουν θορυβώδεις τριχωτοί άνθρωποι! Οι Αμερικανοί χαρακτηρίζουν, τιμητικά, την Ελλάδα ως Δημοκρατία. Οι Γερμανοί μας ονομάζουν με το πολύ αστείο Φτηνά Ξενοδοχεία, ενώ οι Βούλγαροι αποκαλούν τους Έλληνες: Αυτοί που σπάνε πιάτα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου