Απόβλητα: επιθεωρήσεις και δράση κατά των παράνομων μεταφορών

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε δράση για την αντιμετώπιση των παράνομων μεταφορών αποβλήτων που προκαλούν βλάβες στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον. Η Επιτροπή πρότεινε τη θέσπιση αυστηρότερης νομοθεσίας σχετικά με τις εθνικές επιθεωρήσεις φορτίων αποβλήτων με σκοπό την εναρμόνιση των επιπέδων ελέγχου σε όλα τα κράτη μέλη. Εκτιμάται ότι το 25 % περίπου των φορτίων αποβλήτων που αποστέλλονται από την ΕΕ προς τις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας αντίκειται στους διεθνείς κανονισμούς.
Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο τα απόβλητα αυτά, κατά την άφιξή τους, να εναποτίθενται ή να μην υποβάλλονται σε ορθή διαχείριση, γεγονός που επιφέρει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον.


Ενώ ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναπτύξει πλήρη συστήματα επιθεώρησης που λειτουργούν εύρυθμα και έχουν ως στόχο τα φορτία αποβλήτων, είτε σε λιμένες είτε στις εγκαταστάσεις των παραγωγών και των συλλεκτών αποβλήτων, άλλα υστερούν σημαντικά. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε «αποφυγή λιμένων» (port hopping), δηλ. οι εξαγωγείς παράνομων αποβλήτων επιλέγουν να αποστέλλουν τα απόβλητά τους μέσω των κρατών μελών με τους χαλαρότερους ελέγχους.

Η σημερινή πρωτοβουλία προβλέπει τη διενέργεια από τα κράτη μέλη τακτικών επιθεωρήσεων, με βάση την επικινδυνότητα, καθώς και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών και τη βελτίωση της κατάρτισης των επιθεωρητών. Έτσι οι αρχές θα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους στις διαδρομές, στις χρονικές περιόδους και στα οχήματα που εμπλέκονται συχνότερα σε παράνομες μεταφορές. Η μεγαλύτερη έμφαση στα σημεία συλλογής και στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης θα καταστήσει δυνατή και τη διενέργεια επιθεωρήσεων σε πρώιμο στάδιο. Με την πρόληψη των παράνομων εξαγωγών αποβλήτων σε προγενέστερο στάδιο, θα μειωθεί η πίεση στα τακτικά σημεία εξόδου. Εξάλλου, χάρη στον σχεδιασμό των επιθεωρήσεων, θα ενισχυθεί η ικανότητα των αρχών να διενεργούν αποτελεσματικές επιθεωρήσεις.
Οι επιτόπιοι έλεγχοι, που αποτελούν βασική συνιστώσα της πρότασης, θα καταστήσουν δυνατή την απόδειξη της νομιμότητας των μεταφορών από τον υπεύθυνο για την εκάστοτε αποστολή, με στοιχεία τα οποία θα αποδεικνύουν, για παράδειγμα, ότι τα συγκεκριμένα απόβλητα προορίζονται για περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση σε τρίτη χώρα.

Η διενέργεια αποτελεσματικών επιθεωρήσεων συνεπάγεται εξοικονόμηση χρημάτων και άμεσα οικονομικά οφέλη για τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, διότι θα αποφεύγονται οι δαπάνες εξυγίανσης των εγκαταστάσεων και τα έξοδα επαναπατρισμού. Θα μπορούσε επίσης να αποτρέψει τη «διαρροή» πολύτιμων πρώτων υλών που περιέχονται στα απόβλητα, όπως πολύτιμων ορυκτών (για παράδειγμα, κοβαλτίου και ινδίου που περιέχονται στα απόβλητα ηλεκτρονικών ειδών), αφού οι ύλες αυτές θα μπορούν να ανακυκλώνονται και να εισέρχονται εκ νέου στην αγορά. Η εξέλιξη αυτή θα οδηγήσει τελικά στη βελτιστοποίηση των διεργασιών επεξεργασίας αποβλήτων, στη βελτίωση της διαλογής και των τεχνικών ανακύκλωσης και σε καλύτερη πρόσβαση σε πρώτες ύλες υψηλής ποιότητας.

Ιστορικό

Σημαντική οικονομική κινητήρια δύναμη για την παράνομη μεταφορά αποβλήτων αποτελεί το σημαντικά χαμηλότερο κόστος επεξεργασίας και διάθεσης των αποβλήτων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Τούτο οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι κανονισμοί στους τομείς του περιβάλλοντος και της υγείας είναι λιγότερο αυστηροί στις χώρες αυτές απ’ ό,τι στην ΕΕ, ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι έλεγχοι είναι εντελώς ανύπαρκτοι.

Όταν τα πρότυπα και η ικανότητα ανακύκλωσης δεν είναι επαρκή στη χώρα προορισμού, η μεταφορά αποβλήτων ισοδυναμεί απλώς με την εξαγωγή κινδύνων για το περιβάλλον και την υγεία σε άλλα σημεία του πλανήτη. Η εναπόθεση ή η κατωτέρου επιπέδου επεξεργασία των αποβλήτων μετά από παράνομη μεταφορά έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και εγκυμονεί μακροχρόνιους κινδύνους για την υγεία των πολιτών και των εργαζομένων. Οι διαρροές από τα απορριπτόμενα απόβλητα έχουν επίσης επιβλαβή επίδραση στο έδαφος και στα υδατορρεύματα και προκαλούν ατμοσφαιρική ρύπανση μέσω των εκπομπών, π.χ. βαρέων μετάλλων και έμμονων οργανικών ρύπων. Οι εκπομπές προκαλούν επίσης υπερθέρμανση του πλανήτη και καταστροφή του στρώματος του όζοντος.

Ο κανονισμός της ΕΕ για τις μεταφορές των αποβλήτων απαγορεύει όλες τις εξαγωγές επικίνδυνων αποβλήτων σε χώρες εκτός ΟΟΣΑ και όλες τις εξαγωγές αποβλήτων για διάθεση εκτός της ΕΕ/ΕΖΕΣ. Όταν διαπιστώνονται παράνομες αποστολές αποβλήτων επιβάλλεται ο άμεσος επαναπατρισμός τους. Ο κανονισμός επιτρέπει τις εξαγωγές μη επικίνδυνων αποβλήτων για εργασίες αξιοποίησης (ανάκτησης) σε χώρες εκτός ΟΟΣΑ, αλλά επιβάλλει στις εθνικές αρχές την υποχρέωση να επαληθεύουν ότι τα εν λόγω απόβλητα υποβάλλονται σε επεξεργασία με τρόπο γενικά ισοδύναμο με τους κανόνες που ισχύουν στην ΕΕ. Ο κανονισμός δεν περιέχει συγκεκριμένες διατάξεις σχετικά με τον σχεδιασμό ή τον τρόπο διενέργειας των επιθεωρήσεων.

Η πρόταση λαμβάνει υπόψη τα αποτελέσματα δημόσιας διαβούλευσης κατά την οποία οι ενδιαφερόμενοι τάσσονται ευρέως υπέρ των νομοθετικών απαιτήσεων της ΕΕ για τις επιθεωρήσεις των μεταφορών αποβλήτων (ποσοστό 90 % των απαντήσεων). Η πρόταση συμβάλλει επίσης στην αντιμετώπιση ορισμένων ανησυχιών που διατυπώθηκαν πρόσφατα από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) σχετικά με τη λειτουργία του κανονισμού για τις μεταφορές αποβλήτων. Επισημαίνεται ιδίως ότι εξαιτίας των διαφορών μεταξύ των κρατών μελών σε επίπεδο εφαρμογής και ερμηνείας, ο κανονισμός δεν οδήγησε στη δημιουργία μιας κοινής αγοράς για τη χρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των αποβλήτων• υπογραμμίζεται επίσης ότι, για να εξασφαλιστεί η ενιαία εφαρμογή του κανονισμού για τις μεταφορές αποβλήτων, είναι ανάγκη να καταβληθούν μεγαλύτερες προσπάθειες που θα εστιάζονται περισσότερο στα επικίνδυνα απόβλητα και λιγότερο σε εκείνα που δεν δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα.