Η Ελλάδα και το πείραμα του ζαχαρωτού

Στο γνωστό πείραμα του Walter Mischel, το οποίο περιγράφει κι ο Goleman στο θεμελιώδες βιβλίο του «Συναισθηματική Νοημοσύνη», το σκηνικό έχει ως εξής: Σε πιτσιρίκια 4-5 ετών παρουσιάζεται ένα λαχταριστό γλυκό. «Αν θες το τρως τώρα», τους λέει ο ερευνητής, «…αλλά αν περιμένεις λίγο και δεν το φας μέχρι να γυρίσω στο δωμάτιο, θα σου φέρω άλλο ένα» (δείτε εδώ ένα ωραίο βιντεάκι με το περίφημο Marshmallow Experiment). Η έρευνα αυτή έδειξε ότι τα παιδιά που περίμεναν και ήλεγξαν την παρόρμησή τους, πρόκοψαν περισσότερο από τα άλλα που έπεσαν με τα μούτρα στο γλυκό. Η διαφορά αποδόθηκε στην πιο ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη που είχαν τα πρώτα. Την ικανότητα δηλαδή για αυτό-επίγνωση, έλεγχο των συναισθημάτων, διαχείριση των σχέσεων κλπ. Αν ίσχυε κάτι αντίστοιχο για τους λαούς εμείς τι θα κάναμε άραγε; Θα τσιμπάγαμε το γλυκό, ή θα κάναμε υπομονή για να το φάμε διπλό; Η ιστορία μας έχει δείξει ότι μάλλον θα κάναμε το πρώτο. Η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου συνεχώς το βραχυπρόθεσμο κερδίζει το μακροπρόθεσμο.

Πάρτε τους πολιτικούς, όπου το μακροπρόθεσμο γι αυτούς θεωρείται μέχρι τη μέση της τετραετίας. Γιατί να κάνουν κάτι που θα έχει αντίκρισμα σε βάθος χρόνου, αφού δεν θα πιστωθούν τα οφέλη στις κάλπες; Λίγοι είχαν το θάρρος να το τολμήσουν και τους έφαγε η μαρμάγκα του «μαυρίσματος» και του αποκλεισμού (βλ. Πεπονής με το ΑΣΕΠ, Γιαννίτσης με το συνταξιοδοτικό κλπ). Ο δεκαετής ορίζοντας στην ελληνική πολιτική φαντάζει αφηρημένη έκθεση ιδεών επιστημονικής φαντασίας, ενώ για άλλες χώρες είναι ο κανόνας. Για να είμαστε δίκαιοι όμως, αυτό εκφράζει τόσο τους πολιτικούς μας, όσο και εμάς τους πολίτες. Το περίφημο πολιτικό κόστος είναι μια παθογένεια που έχει τις ρίζες της σε αυτήν ακριβώς την συμπεριφορά που είναι αμφίδρομη. Αφενός οι πολίτες δεν θα εκτιμήσουμε και μπορεί να πολεμήσουμε κάτι μακροπρόθεσμο που θα μας ξεβολέψει προσωρινά, αφετέρου οι πολιτικοί δεν έχουν τα κότσια να δουν πέρα από τις επόμενες κάλπες, να ηγηθούν πραγματικά και να τολμήσουν.

Ας πάμε όμως και στο χώρο των επιχειρήσεων. Και μόνο από το γεγονός ότι στην καθομιλουμένη λέγαμε (αόριστος γιατί ποιος ασχολείται πια) «παίζουμε στο χρηματιστήριο» αντί για «επενδύουμε στο χρηματιστήριο» έδειχνε τον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα των αποφάσεών μας. Η «αρπαχτή» που θα μας κάνει πλούσιους σε μια νύχτα αν είχαμε τις σωστές πληροφορίες (δηλ. παπαγαλάκια όλων των αποχρώσεων πράσινα, μπλε, ροζ κλπ).

Στον αθλητισμό, το ίδιο. Ποιος πρόεδρος και ποιος φίλαθλος ομάδας περιμένει να πιάσουν τόπο οι επενδύσεις σε υποδομές και φυτώριο ή σε έναν καλό και δουλευταρά προπονητή; Θέλουν (φίλαθλοι και πρόεδροι) πρωτάθλημα εδώ και τώρα, εξ’ ού και οι αλόγιστες δαπάνες σε ακριβούς και όχι πάντα αποτελεσματικούς μισθοφόρους. Έτσι οι ομάδες αναλώνονται σε κινήσεις εντυπωσιασμού και όχι ουσίας. Ακόμα και σωστά να δουλεύει ένας προπονητής αν κάνει δύο ήττες στο ξεκίνημα δεν προλαβαίνει να «κάνει παρέλαση» όπως λένε στην αργκό, εννοώντας ότι θα φύγει πριν από την 28η Οκτωβρίου, δηλαδή δύο μήνες μετά την έναρξη του πρωταθλήματος.

Στη μαθηματική βελτιστοποίηση υπάρχει ο όρος myopic approach (επειδή δεν «βλέπει» μακριά). Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται όταν σε ένα σύστημα δεν επιδιώκεται η συνολική βελτιστοποίηση σε βάθος χρόνου αλλά επιδιώκεται η εύρεση της βέλτιστης λύσης για κάθε στάδιο. Όπως έχει αποδειχθεί η τμηματική αυτή προσέγγιση οδηγεί σε υποβέλτιστες λύσεις ως προς το σύνολο του συστήματος. Με άλλα λόγια, αν επιδιώκουμε τη βέλτιστη λύση σε κάθε στάδιο χωρίς να βλέπουμε τη συνολική εικόνα (που έχει πολλά στάδια) εγκλωβιζόμαστε σε μη βέλτιστες (συνολικά) λύσεις. Με επιστημονικούς λοιπόν όρους, τα δικά μας κριτήρια βελτιστοποίησης και λήψης αποφάσεων ανήκαν (και ανήκουν ακόμα) μάλλον στην μυωπική θεώρηση των πραγμάτων.

Ας μην ξεχνάμε ότι για τον λαό μας υπάρχει μια λέξη που χαρακτηρίζει την επιδίωξη του εύκολου - βραχυπρόθεσμου σε σχέση με το πιο απαιτητικό - μακροπρόθεσμο και αυτή είναι η λέξη «αρπαχτή». Εξάλλου δεν είναι τυχαίες οι εκφράσεις του λαού μας, κληρονομιά της ανατολίτικης έλικας του DNA μας (η άλλη έλικα είναι η «δυτική») , όπως «αύριο, έχει ο Θεός» «αύριο, ποιος ζει και ποιος πεθαίνει» και πολλές άλλες.

Η σημερινή κρίση ίσως είναι η ευκαιρία να αλλάξουμε λίγο αυτές τις νοοτροπίες που μας οδήγησαν ως εδώ. Πρέπει να πήραμε το μάθημά μας ότι η συνεχής αναβολή και το πέρασμα του «Μουτζούρη» (που εν τω μεταξύ γινόταν όλο και πιο σκούρος) στις επόμενες γενεές, έφτασε στα όριά του. Ήρθε η ώρα για αποφάσεις σε κάθε επίπεδο (ατομικό, συντεχνιακό, κομματικό) όχι πλέον με βάση την πρόσκαιρη παρόρμηση και το συναίσθημα, τα οποία, ειρήσθω εν παρόδω, είναι κι επιρρεπή στις διάφορες σειρήνες των λαϊκιστών, αλλά με το βλέμμα στο μακροπρόθεσμο, στις επόμενες γενεές. Θα μας ξεβολέψει πρόσκαιρα όλους, αλλά σε βάθος χρόνου τα παιδιά μας ίσως μας ευγνωμονούν.
http://www.protagon.gr