«Φασολάκια με γονίδιο από μία γαλλική ποικιλία για να μην έχουν ίνες. Στάρια με γονίδιο νανισμού από ποικιλία της Ιαπωνίας, για να μαζεύονται εύκολα. Ολη η γεωργική παραγωγή βασίζεται σε ελάχιστες ποικιλίες. Εχουμε περιορίσει εξαιρετικά τη γενετική βάση και έχουμε χάσει “χαρακτηριστικά” που ίσως αποδειχτούν πολύτιμα στο μέλλον». Την κρίσιμη κατάσταση όσον αφορά τα «αποθέματα» φυτικού γενετικού υλικού περιγράφει ο κ. Νίκος Σταυρόπουλος, πρώην προϊστάμενος της Τράπεζας Γενετικού Υλικού που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη. Οπως εξηγεί, στην Τράπεζα φυλάσσονται πάνω από 14.000 δείγματα σπόρων και φυτών (καθώς κάποια φυτά δεν πολλαπλασιάζονται με σπόρους), πολλά από τα οποία έχουν εξαφανιστεί από το φυσικό περιβάλλον. Το πολύτιμο αυτό υλικό κινδυνεύει με πλήρη καταστροφή αν δεν υπάρξει άμεσα προσωπικό, χρηματοδότηση αλλά κυρίως ενδιαφέρον.
Εδώ και ένα χρόνο έχει ανεγερθεί νέο κτίριο για τις ανάγκες στέγασης της Τράπεζας, όμως ακόμα δεν χρησιμοποιείται, ενώ οι σπόροι «φιλοξενούνται» σε εγκαταστάσεις του ΕΘΙΑΓΕ. Ταυτόχρονα λόγω συνταξιοδοτήσεων η Τράπεζα διαθέτει δύο μόλις άτομα προσωπικό, την επιστημονική υπεύθυνη κ. Πόπη Ράλλη και μια εργάτρια.
Γραφειοκρατία
Σε διοικητικό επίπεδο εκκρεμεί εδώ και καιρό η έκδοση υπουργικής απόφασης με την οποία η Τράπεζα θα ενταχθεί είτε στο ΕΘΙΑΓΕ -το οποίο πρόκειται να συγχωνευτεί με δύο ακόμα οργανισμούς, τον Οργανισμό Πιστοποίησης Προϊόντων ΟΠΕΓΕΠ και τον οργανισμό εκπαίδευσης και κατάρτισης ΔΗΜΗΤΡΑ- είτε στο υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Οσο παραμένει αυτή η εκκρεμότητα κανείς δεν αναλαμβάνει το «ρίσκο» να αποφασίσει για τίποτα.
Οι σπόροι είναι ζωντανοί οργανισμοί που δεν έχουν την αντοχή να περιμένουν να λυθούν τα γραφειοκρατικά προβλήματα και να λειτουργήσει η κρατική μηχανή. «Αμα χρειαστούν άλλα πέντε χρόνια για να αποφασίσουν θα έχουν πεθάνει όλοι οι σπόροι», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Σταυρόπουλος. «Ο στόχος δεν είναι μόνο η αποθήκευση των σπόρων, αλλά η διατήρηση και η αξιοποίησή τους», προσθέτει. Οπως εξηγεί, οι σπόροι πρέπει να αναπαράγονται από καιρό σε καιρό για να ελέγχεται η βλαστικότητά τους, η δυνατότητά τους δηλαδή να φυτρώνουν. Οι περισσότεροι, αν οι συνθήκες είναι καλές (σωστή ξήρανση, καλά ψυγεία) αντέχουν περίπου 10-15 χρόνια. Καθώς η Τράπεζα δημιουργήθηκε το 1981, το υλικό που συλλέχθηκε την πρώτη δεκαετία βρίσκεται σε οριακή κατάσταση από την άποψη της αντοχής.
Η αγορά ενδιαφέρεται για ποικιλίες που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, μεγάλη παραγωγή, «όμορφο» καρπό, με αντοχή στις κακουχίες των μετακινήσεων. Οι παλαιές ποικιλίες λοιπόν μοιάζουν άχρηστες. «Ολη η γεωργική παραγωγή βασίζεται στην υπερεκμετάλλευση λίγων ποικιλιών που έχουν τη “σωστή”, την αποδεκτή εμπορικά συμπεριφορά. Ομως έχει μεγάλη σημασία να έχουμε μια ευρεία γενετική βάση γιατί κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτών των παλαιών ποικιλιών μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε. Να φτιάξουμε για παράδειγμα στάρια που έχουν αντοχή στην ξηρασία», λέει ο κ. Σταυρόπουλος.
Η ομοιομορφία είναι βέβαια «βολική» για τους παραγωγούς και τις εταιρείες συσκευασίας, διάθεσης και εμπορίας των προϊόντων, αλλά κρύβει πολλούς κινδύνους. Στο γεγονός της μονοκαλλιέργειας της πατάτας αποδίδεται ο λιμός που έπληξε την Ιρλανδία το 1870, από όπου έχει μείνει και η έκφραση «έπεσε περονόσπορος» που περιγράφει την απόλυτη καταστροφή. Τη δεκαετία του ’70 το κυτόπλασμα έπληξε τις καλλιέργειες καλαμποκιού των ΗΠΑ που αποτελούνταν από μια συγκεκριμένη «ιδανική» ποικιλία. Σε αυτές τις περιπτώσεις το διαφορετικό γενετικό υλικό μπορεί να αποδειχτεί σωτήριο, φτάνει βέβαια να υπάρχει.
Η Ε.Ε. αποδίδει μεγάλη σημασία στη διατήρηση του γενετικού υλικού, χρηματοδοτώντας σχετικά προγράμματα. Η Τράπεζα Γενετικού Υλικού Θεσσαλονίκης την πενταετία 2003-2008, αξιοποιώντας τα κονδύλια ενός τέτοιου προγράμματος, πλούτισε τα αποθέματά της με 5.000 νέα είδη. Τώρα πρέπει να βρει τρόπο να τα διατηρήσει...
Μοναδικό γενετικό υλικό στην Τράπεζα
Η τράπεζα διαθέτει μοναδικό γενετικό υλικό 10.000 - 15.000 ειδών, μεταξύ των οποίων 300 ποικιλίες ελληνικών αμπελιών. Η κ. Πόπη Ράλλη, γεωπόνος και επιστημονική υπεύθυνη της Τράπεζας, εξηγεί ότι η διαφύλαξη των σπόρων δεν αποτελεί μόνο την έκφραση μιας ρομαντικής διάθεσης. «Τους σπόρους αυτούς μπορούμε να τους αξιοποιήσουμε και με τη γενετική βελτίωση να παράγουμε γενετικό υλικό με στόχο την εμπορική εκμετάλλευση», τονίζει. Αυτή τη στιγμή το γενετικό υλικό που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα ακόμα και για καλλιέργειες που είναι ταυτισμένες με το κλίμα της χώρας, όπως οι ντομάτες, είναι εισαγόμενο.
Κι όμως, η Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Σταυρόπουλο, ήταν «πολύ δυνατή» στη γενετική βελτίωση μέσω διασταυρώσεων έως και τη δεκαετία του ’80. «Ομως, το θαύμα που έκανε η επιστήμη δεν μπόρεσε να αξιοποιηθεί από το εμπόριο», τονίζει. Σήμερα, μόνο λίγες ελληνικές ποικιλίες έχουν εμπορική αξία, όπως η τσακώνικη μελιτζάνα, τα καρότα Nέας Μαγνησίας, το πεπόνι Θράκης.
Αν και πριν από μερικά μόλις χρόνια η διατήρηση και η χρήση των εγχωρίων ποικιλιών έμοιαζε μια διαδικασία χωρίς εμπορικό αντίκρισμα, σήμερα αποδεικνύεται ακριβώς το αντίθετο. Στη Σαντορίνη παράγουν φάβα ΠΟΠ από μια συγκεκριμένη ποικιλία που πωλείται σε τιμή διπλάσια από τις υπόλοιπες, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο κάνει πειράματα όσον αφορά στην καθαρότητα του κρόκου Κοζάνης, ενώ οι ελληνικές ποικιλίες οινοστάφυλων αποκτούν όλο και μεγαλύτερη φήμη. Ισως οι «καταθέσεις» της συγκεκριμένης Τράπεζας να αποδειχθούν τελικά και πρακτικά πολύτιμες.
Της Τανιας Γεωργιοπουλου στό kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου