Το δικαστήριο καλείται να απαντήσει στο ακόλουθο ερώτημα:
Μπορούν τα ανθρώπινα γονίδια να κατοχυρωθούν με πατέντα;
Ή για να το πούμε πιο απλά, πρέπει να δοθεί σε κάποιον το δικαίωμα να εξετάσει εάν κάποιο άτομο έχει περισσότερες από 50% πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο του στήθους;
Για όλους όσοι βρίσκονται έξω από το μυστηριώδη κόσμο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, η απάντηση είναι προφανής: Οχι. Ο καθένας είναι κάτοχος των δικών του γονιδίων. Μία εταιρεία μπορεί να έχει στην κατοχή της, στην καλύτερη περίπτωση, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορούν τα γενικά της τεστ.
Και επειδή η έρευνα και η ανάπτυξη που απαιτείται για τη δημιουργία αυτών των τεστ μπορεί να έχει τεράστιο κόστος, η εταιρεία δικαίως μπορεί να έχει το δικαίωμα να χρεώνει με υψηλά ποσά για τον τρόπο διαχείρισης αυτών των τεστ.
Όμως, μία εταιρεία με έδρα τη Γιούτα, η Myriad Genetics, διεκδικεί κάτι περισσότερο από αυτό. Διεκδικεί να έχει τα δικαιώματα για κάθε τεστ σχετικά με την παρουσία των δύο βασικών γονιδίων που σχετίζονται με τον καρκίνο του στήθους - και με επιμονή επέβαλε αυτό το δικαίωμα, μολονότι τα τεστ της είναι κατώτερα από αυτά που το Πανεπιστήμιο του Γέιλ επιθυμούσε να προσφέρει σε πολύ μικρότερη τιμή.
Οι συνέπειες είναι τραγικές: Διαθέσιμα τεστ που εντοπίζουν τους ασθενείς υψηλού ρίσκου σώζουν ζωές. Ομως, η απαγόρευση αυτών των τεστ κοστίζει ζωές. Η Myriad αποτελεί ένα πραγματικό παράδειγμα αμερικανικής επιχείρησης για την οποία το κέρδος θριαμβεύει πάνω σε όλες τις αξίες, συμπεριλαμβανομένης και της αξίας της ίδιας της ανθρώπινης ζωής.
Πρόκειται για μία ιδιαίτερα οδυνηρή περίπτωση. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι οικονομολόγοι μιλούν για συμβιβασμό: τα ασθενέστερα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, υποστηρίζουν, θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τα κίνητρα για καινοτομία.
Η ειρωνεία εδώ είναι ότι η αποκάλυψη της Myriad θα γινόταν σε οιαδήποτε περίπτωση, κυρίως λόγω της διεθνούς προσπάθειες αποκωδικοποίησης ολόκληρου του ανθρώπινου γενετικού συστήματος, που θεωρείται το μεγάλο επίτευγμα της σύγχρονης επιστήμης. Τα κοινωνικά οφέλη από την αποκάλυψη της Myriad επισκιάστηκαν από το κόστος που επέβαλε η άσπονδη αναζήτηση του κέρδους.
Γενικότερα, αυξάνεται η παραδοχή ότι η κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως είναι σήμερα σχεδιασμένη, δεν προκαλεί μόνο κοινωνικό κόστος αλλά και καθιστά αδύνατη την αύξηση της καινοτομίας - όπως απέδειξαν οι πατέντες γονιδίων της Myriad.
Η Myriad δεν ανακάλυψε σε τελική ανάλυση τις τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των γονιδίων. Εάν οι τεχνολογίες αυτές είχαν κατοχυρωθεί, τότε η Myriad ίσως να μην είχε προχωρήσει σε αυτές τις ανακαλύψεις.
Και ο αυστηρός έλεγχος στη χρήση των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας εμπόδισε την ανάπτυξη άλλων, καλύτερων και μεγαλύτερης ακριβείας, τεστ για τον εντοπισμό των γονιδίων. Το θέμα είναι απλό: όλη η έρευνα βασίζεται στην προηγούμενη έρευνα. Ενα φτωχά σχεδιασμένο σύστημα κατοχύρωσης πνευματικών δικαιωμάτων -όπως αυτό που έχουμε τώρα- μπορεί να εμποδίσει την περαιτέρω έρευνα.
Για το λόγο αυτό δεν επιτρέπουμε πατέντες για βασικά θεωρήματα των μαθηματικών. Και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο η έρευνα έχει δείξει ότι η κατοχύρωση των γονιδίων περιορίζει στην ουσία την «παραγωγή» νέας γνώσης πάνω στα γονίδια: το πιο σημαντικό σημείο στην «παραγωγή» νέας γνώσης είναι η προηγούμενη γνώση, στην οποία όμως οι πατέντες εμποδίζουν την πρόσβαση.
Ευτυχώς, αυτό που καθοδηγεί τα πιο σημαντικά επιτεύγματα στη γνώση δεν είναι τα κέρδη, αλλά η αναζήτηση της ίδιας της γνώσης. Αυτό αποτελεί γεγονός σε όλες τις αποκαλύψεις και καινοτομίες που έφεραν αλλαγές - DNA, τρανζίστορς, λέιζερ, το Internet κ.ά.
Μία διαφορετική νομική υπόθεση στις ΗΠΑ αποκαλύπτει έναν από τους βασικούς κινδύνους της μονοπωλιακής δύναμης που απορρέει από το σύστημα κατοχύρωσης πατεντών: τη διαφθορά. Με τις τιμές να ξεπερνούν κατά πολύ το κόστος της παραγωγής, υπάρχουν, για παράδειγμα, τεράστια κέρδη που μπορούν να αντληθούν πείθοντας φαρμακευτικούς ομίλους, νοσοκομεία ή γιατρούς να στρέψουν τις πωλήσεις στα προϊόντα τους.
Ο εισαγγελέας της Νότιας Περιφέρειας της Νέας Υόρκης κατηγόρησε πρόσφατα τον ελβετικό φαρμακευτικό γίγαντα Novartis ότι κάνει ακριβώς αυτό, παρέχοντας παράνομες προμήθειες, αμοιβές και άλλα οφέλη στους γιατρούς - αυτό ακριβώς για το οποίο οι επιχειρήσεις δεσμεύτηκαν να μην κάνουν κατά τη διευθέτηση παρόμοιας υπόθεσης πριν από τρία έτη.
Πράγματι, η Public Citizen, ομάδα υποστήριξης καταναλωτών στις ΗΠΑ, υπολόγισε ότι, μόνο στις ΗΠΑ, η φαρμακευτική βιομηχανία κατέβαλε δισεκατομμύρια δολάρια ως αποτέλεσμα δικαστικών αποφάσεων και οικονομικών διακανονισμών ανάμεσα σε φαρμακοβιομηχανίες και ομοσπονδιακές και τοπικές κυβερνήσεις.
Δυστυχώς, όμως, οι ΗΠΑ και άλλες ανεπτυγμένες χώρες ασκούν πιέσεις για πιο ισχυρά καθεστώτα προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτού του είδους τα καθεστώτα θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση φτωχών χωρών στη γνώση που θεωρείται αναγκαία για την ανάπτυξή τους - στερώντας τους ταυτόχρονα την πρόσβαση σε γενόσημα που σώζουν ζωές σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους οι οποίοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις μονοπωλιακές τιμές των φαρμακοβιομηχανιών.
Το θέμα θα συζητηθεί στις επικείμενες διαπραγματεύσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) . Η συμφωνία του ΠΟΕ για τα πνευματικά δικαιώματα, γνωστή ως TRIPS, προέβλεψε αρχικά την ύπαρξη πιο «ευέλικτων ρυθμίσεων» σε 48 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, όπου το μέσο ετήσιο κατά κεφαλή εισόδημα είναι χαμηλότερο από 800 δολάρια.
Η αρχική συμφωνία είναι ξεκάθαρη: ο ΠΟΕ θα επεκτείνει αυτές τις «ευέλικτες ρυθμίσεις» σύμφωνα με το αίτημα των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Παρότι οι χώρες αυτές έχουν υποβάλει τώρα αυτό το αίτημα, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη φαίνονται διστακτικές να συμμορφωθούν.
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι κανόνες τους οποίους δημιουργούμε και οι οποίοι υποτίθεται ότι βελτιώνουν την κοινωνική διαβίωση. Ομως, τα μη ισορροπημένα καθεστώτα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι αναποτελεσματικά -οδηγούν σε μονοπωλιακά κέρδη και σε αποτυχία μεγιστοποίησης της χρήσης της γνώσης- και αυτό ακριβώς παρακωλύει το ρυθμό της καινοτομίας. Και, όπως δείχνει η περίπτωση της Myriad, μπορούν ακόμη να οδηγήσουν σε αδικαιολόγητες απώλειες ζωής.
Το καθεστώς πνευματικής ιδιοκτησίας των ΗΠΑ -αλλά και το καθεστώς που οι ίδιες οι ΗΠΑ βοήθησαν να δημιουργηθεί και στον υπόλοιπο κόσμο μέσω της συμφωνίας TRIPS- δεν είναι ισορροπημένο. Θα πρέπει να ελπίζουμε όλοι ότι, με την απόφασή του στην περίπτωση της Myriad, το Ανώτατο Δικαστήριο θα συμβάλει στη δημιουργία ενός πιο λογικού και ανθρώπινου πλαισίου
______
JOSEPH E. STIGLITZ - Νομπελίστας Οικονομικών και καθηγητής στο Columbia University.
Πηγή: εφημερίδα ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ της 10/6/2013 από www.project-syndicate.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου