του Στέφανου Σταμέλλου
Η βιωσιμότητα και τα οικολογικά χαρακτηριστικά της κρίσης
Ο πρόσφατος ανασχηματισμός της κυβέρνησης έδειξε για μια ακόμα φορά ότι το πολιτικό σύστημα, αυτό που όλοι αναγνωρίζουν ως «σαθρό και απαρχαιωμένο», συνεχίζει να επιβιώνει. Οι κομματικές ισορροπίες, ο φόβος της απώλειας ψήφων και οι επόμενες εκλογές, οι μηχανισμοί συμφερόντων, η εκκλησία και το λεγόμενο «παπαδαριό», είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν ποιοι θα καθίσουν στις υπουργικές καρέκλες.
Περίμενε κανείς κάτι διαφορετικό;
Αν κάποιος περίμενε κάτι άλλο, σημαίνει ότι υπάρχουν αυταπάτες για το πώς πορεύεται η κοινωνία στο συγκεκριμένο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος μονοπωλεί σήμερα τις τύχες των λαών σε όλον τον πλανήτη. Αν νομίζει κανείς ότι αυτό συμβαίνει μόνο σε μας, ας έρθει να μας πει πού συμβαίνει κάτι άλλο, σε ποια χώρα, με συγκεκριμένα παραδείγματα. Δυστυχώς… Οι τοποθετήσεις υπουργών δεν γίνονταν ποτέ – και δεν έγιναν και τώρα – κάτω από το πρίσμα της αξιολόγησης του παραγόμενου έργου τους, της πιθανής κούρασης ή ακόμα και των διαφορετικών απόψεων σε σχέση με το κυβερνητικό πρόγραμμα. Η παρτίδα, που παίζεται στην σκακιέρα της πολιτικής, θέλει «πιόνια» σε κίνηση. Θέλει κάποιοι να «τρώγονται» και κάποιοι να αναβαθμίζονται καταλαμβάνοντας θέση κοντά στον «βασιλιά». Ταυτόχρονα συντηρούνται οι ισορροπίες ανάμεσα στα κόμματα, τις ομάδες και τα συμφέροντα των μηχανισμών για το τελικό αποτέλεσμα.
Η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας
Στα πλαίσια αυτά λειτουργεί και η κοινή διαπίστωση, αυτό που όλοι αποδέχονται, ότι, όσο μεγαλώνει η εξαθλίωση και η φτώχεια των πολιτών – με την παράλληλη αύξηση του παραγόμενου συνολικού «προϊόντος» και του λεγόμενου «πλούτου» – τόσο βαθαίνει η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας. Κι αυτό είναι μια από τις πρώτες παραδοχές της μαρξιστικής θεωρίας. Με τον όρο «συντηρητικοποίηση» εννοούνται οι φασιστικές και εθνικιστικές αντιλήψεις, η βία και η τρομοκρατία, οι διακρίσεις και η άνιση μεταχείριση των πολιτών, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, η απομόνωση και οι πολεμικές «κραυγές». Και έτσι εξυπηρετούνται τα σχέδια και τα συμφέροντα του πολιτικού συστήματος. Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ και την Ευρώπη είναι σ’ αυτή την κατεύθυνση.
Το ζήτημα λοιπόν είναι: πώς θα αντιμετωπιστεί η συντηρητική πολιτική πρακτική και σκέψη, ο φαύλος κύκλος του νεοφιλελευθερισμού, με την άδικη και άνιση κατανομή του παραγόμενου πλούτου, για να αντιμετωπιστεί έτσι και η συνέχιση της εξαθλίωσης. Και ερχόμαστε στο «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα…» Ο συντηρητισμός φέρνει την εξαθλίωση ή η εξαθλίωση τον συντηρητισμό; Και επομένως, σε ποιες πολιτικές δυνάμεις θα στηριχτεί η κοινωνία σήμερα για να κάνει βήματα έστω – και όχι άλματα – προς τα μπρος. Είναι δυνατόν μια κυβέρνηση να μην είναι καθρέφτης αυτής της κοινωνίας; Επεκτείνοντας, είναι σωστό να πιστεύουμε ότι η εξαθλίωση θα οδηγήσει τους καταπιεσμένους να επαναστατήσουν ενάντια στους καταπιεστές τους; Η εμπειρία δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη αποδεικνύει το αντίθετο. Το αποδεικνύουν οι λαοί της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, αλλά και η καθημερινότητα ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων στη Δύση, οι εκατοντάδες χιλιάδες άστεγοι στις ευρωπαϊκές πόλεις, τα εκατομμύρια των πολιτών που δεν τα βγάζουν πέρα, τα εκατομμύρια των μεταναστών και των προσφύγων που γκετοποιούνται στις υποβαθμισμένες περιοχές των πόλεων και τα “hot spots” και που εξακολουθούν να ζουν στο περιθώριο στις, κατά τα άλλα, λεγόμενες «αναπτυγμένες χώρες».
Αυτάρκεια και ελευθερία
Η αυτοενοχοποίηση των περισσοτέρων για την «δεινή» τους θέση – η οποία και αθωώνει το σύστημα – τους οδηγεί κυρίως στην περιθωριοποίηση, την απομόνωση και την κατάθλιψη. Δεν τους οδηγεί στην εγρήγορση και την ανατροπή∙ διότι την «επαναστατική συνείδηση» την καλλιεργεί η αυτάρκεια και η έλλειψη εξάρτησης∙ την παράγει η ελευθερία. Και κατά τον Επίκουρο: «μέγιστος καρπός της αυτάρκειας είναι η ελευθερία». Το πρόβλημα και το ερώτημα επομένως είναι: πώς μπορεί σήμερα οι κοινωνίες να νοιώσουν – και να είναι – έστω σε ένα βαθμό αυτάρκεις; Τι μπορεί να γίνει;
Μια «έξυπνη» στάση των σκεπτόμενων ενεργών πολιτών, μπροστά στα έντονα αδιέξοδα που δημιουργεί η κρίση, θα μπορούσε να είναι: η με κάθε τρόπο αποφυγή της περαιτέρω εξαθλίωσης και φτωχοποίησης των μαζών∙ να στραφούν όλες οι συνεπείς δυνάμεις της κοινωνίας στην ενεργοποίηση των μηχανισμών για την, όσο το δυνατόν, βιώσιμη διαχείριση του παραγόμενου προϊόντος σε όφελος, αν όχι όλων, των περισσοτέρων∙ να διατηρηθεί με κάθε τρόπο όρθιο το κοινωνικό κράτος αναδεικνύοντας το ρόλο της κοινωνικής αλληλεγγύης και να γίνει συλλογική ιδεολογική προσπάθεια για τη σωστή κατανόηση της έννοιας της ποιότητας ζωής, σε αντίθεση με την επιδίωξη ενός υψηλότερου οικονομικά επιπέδου ζωής, με την αέναη οικονομική μεγέθυνση και την «δυτικού τρόπου» υπερκατανάλωση. Να συνειδητοποιήσουμε τη διαφορά του υψηλού και του μεγάλου από το ωραίο και την ποιότητα. Υπάρχουν συνεπείς και υγιείς δυνάμεις στην κοινωνία, κυρίως τα κινήματα πολιτών, που μπορούν να «σπρώξουν» τα πράγματα με καταλυτικό τρόπο και οι οποίες κατακερματίζονται με τις τεχνητές πολώσεις και την καθαρότητα των αρχών και αντιλήψεων. Η προσέγγιση και η σύνθεση των επιμέρους απόψεων σε μια κοινή συνισταμένη, είναι όσο ποτέ επιβεβλημένη.
«Ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης είναι η φιλοσοφία του καρκινικού κυττάρου»
Edward Abbey, Αμερικάνος Περιβαλλοντολόγος
Από την άλλη, τα οικολογικά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης σήμερα, είναι πιο διακριτά. Η υπέρμετρη σπατάλη* και η εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη, η κλιματική αλλαγή και η τήξη των παγετώνων, η οικολογική μετανάστευση, οι εξορύξεις των ορυκτών καυσίμων, το νερό, η ρύπανση των θαλασσών, η καταστροφή των δασών είναι ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά και δείχνουν το δυσοίωνο μέλλον. Η βασική αντίθεση στην κοινωνία, με λίγα λόγια, μετατοπίζεται από την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία – που έλεγε και λέει η αριστερά – στην αντίθεση ανάμεσα στην βιωσιμότητα και την μη βιωσιμότητα. Στην άδικη σήμερα κατανομή του παγκόσμιου πλούτου υπεισέρχεται δυνατά η βιωσιμότητα και η έννοια του οικολογικού αποτυπώματος των κρατών, των λαών, των κοινωνιών, των καταναλωτών, για μια δίκαιη οικολογική λύση και κατανομή.
«Αν υπάρξει μέλλον, θα είναι πράσινο»
Petra Kelly, Γερμανιδα ακτιβίσρια – οικολόγος
Βιωσιμότητα και βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει αυτόματα αμφισβήτηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου και της αγοράς ως ρυθμιστή της ισορροπίας της οικονομίας και της κοινωνίας, με ταυτόχρονη αναγνώριση αυτού του ρόλου στο κράτος∙ σημαίνει προστασία του φυσικού κεφαλαίου, της βιοποικιλότητας, σεβασμό στην φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων, επαναφορά της ποιότητας ζωής στην πόλη∙ σημαίνει αλλαγή στον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης.
Ο εναλλακτικός τρόπος ζωής, η στροφή στην ύπαιθρο και την βιολογική καλλιέργεια, η μείωση των ωρών εργασίας και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, η ενθάρρυνση της οικονομικής αυτοδυναμίας σε τοπική κλίμακα, η τοπικοποίηση της οικονομίας, η επιβολή φόρων πολυτελείας για την αποθάρρυνση της περιττής κατανάλωσης, η καθιέρωση ενός βασικού ετήσιου εισοδήματος, είναι μερικές πλευρές/προτάσεις της βιωσιμότητας που μπορούν να βοηθήσουν και στην μείωση της ανεργίας και την ευημερία χωρίς μεγέθυνση. Και βέβαια οι αξίες που κράτησαν χιλιάδες χρόνια σε ισορροπία τη σχέση ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο, οι οποίες ανατράπηκαν τα τελευταία αυτά χρόνια.
«Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη φύση για να επιβιώσει. Σ’ αυτόν τον αιώνα, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει».
Ζακ-Υβ Κουστώ, Γάλλος ωκεανογράφος
* Περισσότερα από έντεκα(11) εκατομμύρια σπίτια βρίσκονται κενά σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με παλαιότερο δημοσίευμα της εφημερίδας Gaurdian, από τα οποία 300.000 κενά σπίτια είναι στην Ελλάδα, ικανά να στεγάσουν το σύνολο των αστέγων δύο φορές πάνω.
https://www.theguardian.com/society/2014/feb/23/europe-11m-empty-properties-enough-house-homeless-continent-twice
Ο πρόσφατος ανασχηματισμός της κυβέρνησης έδειξε για μια ακόμα φορά ότι το πολιτικό σύστημα, αυτό που όλοι αναγνωρίζουν ως «σαθρό και απαρχαιωμένο», συνεχίζει να επιβιώνει. Οι κομματικές ισορροπίες, ο φόβος της απώλειας ψήφων και οι επόμενες εκλογές, οι μηχανισμοί συμφερόντων, η εκκλησία και το λεγόμενο «παπαδαριό», είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν ποιοι θα καθίσουν στις υπουργικές καρέκλες.
Περίμενε κανείς κάτι διαφορετικό;
Αν κάποιος περίμενε κάτι άλλο, σημαίνει ότι υπάρχουν αυταπάτες για το πώς πορεύεται η κοινωνία στο συγκεκριμένο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος μονοπωλεί σήμερα τις τύχες των λαών σε όλον τον πλανήτη. Αν νομίζει κανείς ότι αυτό συμβαίνει μόνο σε μας, ας έρθει να μας πει πού συμβαίνει κάτι άλλο, σε ποια χώρα, με συγκεκριμένα παραδείγματα. Δυστυχώς… Οι τοποθετήσεις υπουργών δεν γίνονταν ποτέ – και δεν έγιναν και τώρα – κάτω από το πρίσμα της αξιολόγησης του παραγόμενου έργου τους, της πιθανής κούρασης ή ακόμα και των διαφορετικών απόψεων σε σχέση με το κυβερνητικό πρόγραμμα. Η παρτίδα, που παίζεται στην σκακιέρα της πολιτικής, θέλει «πιόνια» σε κίνηση. Θέλει κάποιοι να «τρώγονται» και κάποιοι να αναβαθμίζονται καταλαμβάνοντας θέση κοντά στον «βασιλιά». Ταυτόχρονα συντηρούνται οι ισορροπίες ανάμεσα στα κόμματα, τις ομάδες και τα συμφέροντα των μηχανισμών για το τελικό αποτέλεσμα.
Η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας
Στα πλαίσια αυτά λειτουργεί και η κοινή διαπίστωση, αυτό που όλοι αποδέχονται, ότι, όσο μεγαλώνει η εξαθλίωση και η φτώχεια των πολιτών – με την παράλληλη αύξηση του παραγόμενου συνολικού «προϊόντος» και του λεγόμενου «πλούτου» – τόσο βαθαίνει η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας. Κι αυτό είναι μια από τις πρώτες παραδοχές της μαρξιστικής θεωρίας. Με τον όρο «συντηρητικοποίηση» εννοούνται οι φασιστικές και εθνικιστικές αντιλήψεις, η βία και η τρομοκρατία, οι διακρίσεις και η άνιση μεταχείριση των πολιτών, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, η απομόνωση και οι πολεμικές «κραυγές». Και έτσι εξυπηρετούνται τα σχέδια και τα συμφέροντα του πολιτικού συστήματος. Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ και την Ευρώπη είναι σ’ αυτή την κατεύθυνση.
Το ζήτημα λοιπόν είναι: πώς θα αντιμετωπιστεί η συντηρητική πολιτική πρακτική και σκέψη, ο φαύλος κύκλος του νεοφιλελευθερισμού, με την άδικη και άνιση κατανομή του παραγόμενου πλούτου, για να αντιμετωπιστεί έτσι και η συνέχιση της εξαθλίωσης. Και ερχόμαστε στο «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα…» Ο συντηρητισμός φέρνει την εξαθλίωση ή η εξαθλίωση τον συντηρητισμό; Και επομένως, σε ποιες πολιτικές δυνάμεις θα στηριχτεί η κοινωνία σήμερα για να κάνει βήματα έστω – και όχι άλματα – προς τα μπρος. Είναι δυνατόν μια κυβέρνηση να μην είναι καθρέφτης αυτής της κοινωνίας; Επεκτείνοντας, είναι σωστό να πιστεύουμε ότι η εξαθλίωση θα οδηγήσει τους καταπιεσμένους να επαναστατήσουν ενάντια στους καταπιεστές τους; Η εμπειρία δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη αποδεικνύει το αντίθετο. Το αποδεικνύουν οι λαοί της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, αλλά και η καθημερινότητα ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων στη Δύση, οι εκατοντάδες χιλιάδες άστεγοι στις ευρωπαϊκές πόλεις, τα εκατομμύρια των πολιτών που δεν τα βγάζουν πέρα, τα εκατομμύρια των μεταναστών και των προσφύγων που γκετοποιούνται στις υποβαθμισμένες περιοχές των πόλεων και τα “hot spots” και που εξακολουθούν να ζουν στο περιθώριο στις, κατά τα άλλα, λεγόμενες «αναπτυγμένες χώρες».
Αυτάρκεια και ελευθερία
Η αυτοενοχοποίηση των περισσοτέρων για την «δεινή» τους θέση – η οποία και αθωώνει το σύστημα – τους οδηγεί κυρίως στην περιθωριοποίηση, την απομόνωση και την κατάθλιψη. Δεν τους οδηγεί στην εγρήγορση και την ανατροπή∙ διότι την «επαναστατική συνείδηση» την καλλιεργεί η αυτάρκεια και η έλλειψη εξάρτησης∙ την παράγει η ελευθερία. Και κατά τον Επίκουρο: «μέγιστος καρπός της αυτάρκειας είναι η ελευθερία». Το πρόβλημα και το ερώτημα επομένως είναι: πώς μπορεί σήμερα οι κοινωνίες να νοιώσουν – και να είναι – έστω σε ένα βαθμό αυτάρκεις; Τι μπορεί να γίνει;
Μια «έξυπνη» στάση των σκεπτόμενων ενεργών πολιτών, μπροστά στα έντονα αδιέξοδα που δημιουργεί η κρίση, θα μπορούσε να είναι: η με κάθε τρόπο αποφυγή της περαιτέρω εξαθλίωσης και φτωχοποίησης των μαζών∙ να στραφούν όλες οι συνεπείς δυνάμεις της κοινωνίας στην ενεργοποίηση των μηχανισμών για την, όσο το δυνατόν, βιώσιμη διαχείριση του παραγόμενου προϊόντος σε όφελος, αν όχι όλων, των περισσοτέρων∙ να διατηρηθεί με κάθε τρόπο όρθιο το κοινωνικό κράτος αναδεικνύοντας το ρόλο της κοινωνικής αλληλεγγύης και να γίνει συλλογική ιδεολογική προσπάθεια για τη σωστή κατανόηση της έννοιας της ποιότητας ζωής, σε αντίθεση με την επιδίωξη ενός υψηλότερου οικονομικά επιπέδου ζωής, με την αέναη οικονομική μεγέθυνση και την «δυτικού τρόπου» υπερκατανάλωση. Να συνειδητοποιήσουμε τη διαφορά του υψηλού και του μεγάλου από το ωραίο και την ποιότητα. Υπάρχουν συνεπείς και υγιείς δυνάμεις στην κοινωνία, κυρίως τα κινήματα πολιτών, που μπορούν να «σπρώξουν» τα πράγματα με καταλυτικό τρόπο και οι οποίες κατακερματίζονται με τις τεχνητές πολώσεις και την καθαρότητα των αρχών και αντιλήψεων. Η προσέγγιση και η σύνθεση των επιμέρους απόψεων σε μια κοινή συνισταμένη, είναι όσο ποτέ επιβεβλημένη.
«Ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης είναι η φιλοσοφία του καρκινικού κυττάρου»
Edward Abbey, Αμερικάνος Περιβαλλοντολόγος
Από την άλλη, τα οικολογικά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης σήμερα, είναι πιο διακριτά. Η υπέρμετρη σπατάλη* και η εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη, η κλιματική αλλαγή και η τήξη των παγετώνων, η οικολογική μετανάστευση, οι εξορύξεις των ορυκτών καυσίμων, το νερό, η ρύπανση των θαλασσών, η καταστροφή των δασών είναι ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά και δείχνουν το δυσοίωνο μέλλον. Η βασική αντίθεση στην κοινωνία, με λίγα λόγια, μετατοπίζεται από την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία – που έλεγε και λέει η αριστερά – στην αντίθεση ανάμεσα στην βιωσιμότητα και την μη βιωσιμότητα. Στην άδικη σήμερα κατανομή του παγκόσμιου πλούτου υπεισέρχεται δυνατά η βιωσιμότητα και η έννοια του οικολογικού αποτυπώματος των κρατών, των λαών, των κοινωνιών, των καταναλωτών, για μια δίκαιη οικολογική λύση και κατανομή.
«Αν υπάρξει μέλλον, θα είναι πράσινο»
Petra Kelly, Γερμανιδα ακτιβίσρια – οικολόγος
Βιωσιμότητα και βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει αυτόματα αμφισβήτηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου και της αγοράς ως ρυθμιστή της ισορροπίας της οικονομίας και της κοινωνίας, με ταυτόχρονη αναγνώριση αυτού του ρόλου στο κράτος∙ σημαίνει προστασία του φυσικού κεφαλαίου, της βιοποικιλότητας, σεβασμό στην φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων, επαναφορά της ποιότητας ζωής στην πόλη∙ σημαίνει αλλαγή στον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης.
Ο εναλλακτικός τρόπος ζωής, η στροφή στην ύπαιθρο και την βιολογική καλλιέργεια, η μείωση των ωρών εργασίας και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, η ενθάρρυνση της οικονομικής αυτοδυναμίας σε τοπική κλίμακα, η τοπικοποίηση της οικονομίας, η επιβολή φόρων πολυτελείας για την αποθάρρυνση της περιττής κατανάλωσης, η καθιέρωση ενός βασικού ετήσιου εισοδήματος, είναι μερικές πλευρές/προτάσεις της βιωσιμότητας που μπορούν να βοηθήσουν και στην μείωση της ανεργίας και την ευημερία χωρίς μεγέθυνση. Και βέβαια οι αξίες που κράτησαν χιλιάδες χρόνια σε ισορροπία τη σχέση ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο, οι οποίες ανατράπηκαν τα τελευταία αυτά χρόνια.
«Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη φύση για να επιβιώσει. Σ’ αυτόν τον αιώνα, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει».
Ζακ-Υβ Κουστώ, Γάλλος ωκεανογράφος
* Περισσότερα από έντεκα(11) εκατομμύρια σπίτια βρίσκονται κενά σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με παλαιότερο δημοσίευμα της εφημερίδας Gaurdian, από τα οποία 300.000 κενά σπίτια είναι στην Ελλάδα, ικανά να στεγάσουν το σύνολο των αστέγων δύο φορές πάνω.
https://www.theguardian.com/society/2014/feb/23/europe-11m-empty-properties-enough-house-homeless-continent-twice
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου