416 π.Χ /2015 μ. Χ : Το «δίκαιο» του ισχυρού και το πέταγμα της πεταλούδας(της Εφης Παπαευθυμίου)

Έφη Παπαευθυμίου

Με αφορμή τα όσα ζούμε τον τελευταίο καιρό έρχεται στο προσκήνιο και πάλι η ερώτηση: «Πώς το Δίκαιο μπορεί να σταθεί απέναντι στην αλαζονεία της Ισχύος; Με τι ποσοστά επιτυχίας;» και ανατρέχουμε στην Ιστορία για να αντλήσουμε γνώση, ήδη βιωμένες εμπειρίες και μαθήματα. Θυμόμαστε τον περίφημο διάλογο των Αθηναίων με τους Μηλίους, όταν οι πρώτοι αξίωσαν από τους δεύτερους υποταγή στην ηγεμονία τους, στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Οι Μήλιοι, ως άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν ήθελαν την υποταγή στους Αθηναίους και επικαλέστηκαν τις αρχές της δικαιοσύνης, της αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας των πόλεων-κρατών. Διεκδίκησαν το δικαίωμα της άρνησης –το περίφημο «όχι»- έναντι των αξιώσεων των καταπατητών της ελευθερίας τους που ήδη είχαν στρατοπεδεύσει έξω από τα τείχη της πόλης και απειλούσαν με δήωση και αφανισμό. Τελικά, οι Αθηναίοι κατέσφαξαν όλον τον ανδρικό πληθυσμό της Μήλου και πούλησαν δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά.

Πριν την τραγική αυτή έκβαση, οι Μήλιοι προσπάθησαν με επιχειρήματα και αξιοπρέπεια να αποτρέψουν την υποδούλωση, αλλά έλαβαν από τους Αθηναίους, την κυνική απάντηση ότι στα ανθρώπινα πράγματα το επιχείρημα της δικαιοσύνης έχει αξία μόνο μεταξύ ίσων και ότι ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του, ενώ ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του. Ο διάλογος αυτός έμεινε ως έπος υψηλοφροσύνης των Μηλίων και κυνισμού των Αθηναίων, ενώ το δόγμα της δήθεν «ρεαλιστικής» πολιτικής στηρίχθηκε στις θέσεις των Αθηναίων κάθε φορά που βρισκόταν μπροστά στο ίδιο δίλημμα «δικαιοσύνη ή τυφλή ισχύς».

Σε παρόμοιες προσπάθειες επιδόθηκε και η ελληνική ηγεσία τους τελευταίους μήνες υπενθυμίζοντας στους Ευρωπαίους εταίρους τις καταστατικές αρχές πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε το ευρωπαϊκό όραμα της δημοκρατίας, της ελευθερίας των πολιτών, της ισονομίας, της δικαιοσύνης, της διαφύλαξης των ευρωπαϊκών ιδεωδών που πηγάζουν απευθείας από τον αρχαίο ελληνικό ανθρωποκεντρισμό- χρημάτων πάντων μέτρον άνθρωπος- και τις αξίες του ελληνικού πνεύματος. Μένει να δούμε πώς η Ιστορία θα καταγράψει αυτή τη νέα απόπειρα να υψωθεί το Δίκαιο απέναντι στην αλαζονεία της Ισχύος.

Μια άλλη επίμαχη ερώτηση: «Η Ιστορία επαναλαμβάνεται;». Η απάντηση είναι πως «ναι», αναφορικά με τα διακυβεύματα και τι επιλέγουμε να προτάξουμε κάθε φορά. Εκβιαστικά διλήμματα πάντα θα τίθενται, πάντα κάποιος θα μιλάει από θέση ισχύος και κάποιος από τη θέση του τεκμηριωμένου λόγου των αρχών και του δικαίου, αλλά η Ιστορία δεν είναι ένας φαύλος επαναλαμβανόμενος κύκλος.Είναι μια σπείρα ανελλισσόμενη που θα διαφοροποιείται από νέες και ακαθόριστες παραμέτρους και θα επιτρέπει την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών.

Η έκβαση των πραγμάτων πάντα θα χαρακτηρίζεται από ένα βαθμό απροσδιοριστίας και αβεβαιότητας και είναι αυτό το στοιχείο που προκαλεί ρίγος μπροστά στο σχετικό άγνωστο. Είναι
οι θεωρίες φυσικών επιστημόνων και κοινωνιολόγων, σύμφωνα με τις οποίες μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί μέσα σε κάποιο χρονικό διάστημα σε μια εξέλιξη του συστήματος δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα προέκυπτε αν δεν υπήρχε η μεταβολή. Αυτό που συχνά ακούγεται σαν ¨ το πέταγμα της πεταλούδας¨.Αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στην Κίνα, μπορεί να επηρεάσει τους μουσώνες στην Ινδία κι έτσι το μικρό κι ασήμαντο πέταγμα της πεταλούδας παίρνει τη θέση του στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, όπου όλα επηρεάζονται από όλα, όπου τίποτε δε είναι χωρίς αντίκτυπο και κανείς δεν μπορεί να καθορίσει από πριν την έκβαση των πραγμάτων με μόνο κριτήριο το μέγεθος, την αριθμητική υπεροχή ή την φαινομενική αδυναμία.

Όπερ έδει δείξαι, όπως θα έλεγαν και οι αρχαίοι πρόγονοί μας.

politischios.gr