Δημοκρατία χωρίς ατομική ευθύνη;

Tου Στεφανου Κασιματη / kassimatis@kathimerini.gr

Μου αρέσει πολύ (σχήμα λόγου δηλαδή...) ότι, εδώ στην Ελλάδα, οι άνθρωποι είμαστε κάπως πιο «ανθρώπινοι» από τους άλλους. Καμαρώνουμε κιόλας, επειδή αφήνουμε να μας κατακλύζει η συγκίνηση ενός δραματικού γεγονότος, σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην περισσεύει χώρος για ψύχραιμη σκέψη - και τούτο ενώ την ίδια ώρα κοκορευόμαστε ότι στον τόπο μας γεννήθηκε ένας τρόπος σκέψης στον οποίο βασίζεται ο πολιτισμός της Δύσης. Η υπερβολή του συναισθηματισμού βασίζεται, οπωσδήποτε, σε κάτι απολύτως πραγματικό που υπάρχει στην κουλτούρα και τη νοοτροπία μας. Αλλωστε, αν δεν υπήρχε βάση στην πραγματικότητα, δεν θα ήταν τόσο συχνό το φαινόμενο εκείνων που, με την πρώτη ευκαιρία, σπεύδουν να εκμεταλλευθούν τον συναισθηματισμό του Ελληνα προς όφελός τους - θα ήσαν, απλώς, για τα πανηγύρια: καταγέλαστοι...

Δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε ακριβώς τι έλεγαν και τι σκέπτονταν, ποια ήταν τα κίνητρα και η ψυχική διάθεση του καθενός στην παρέα των φοιτητών στη Λάρισα, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους από αυτοσχέδιο μαγκάλι προ δεκαημέρου περίπου. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περιστασιακή αφροσύνη ή ακόμη και την απόλυτη άγνοια του κινδύνου, όπως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και την ανάγκη που τους έκανε να μεταφέρουν το μαγκάλι μέσα στο διαμέρισμα και να κλείσουν τα παράθυρα.

Αν είχαν τη δυνατότητα, στο κάτω κάτω, να ζεσταθούν με άλλο τρόπο, γιατί να μπουν στον κόπο να μεταφέρουν μέσα το μαγκάλι; Εξίσου βάσιμο όμως είναι και το άλλο ερώτημα: αν είχαν συναίσθηση του κινδύνου, γιατί προτίμησαν να ζεσταθούν και αγνόησαν το ενδεχόμενο του θανάτου;

Τέτοιου είδους άγνοια όμως σας βεβαιώ ότι δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη. Τη συναντάμε ακόμη και σε αποφοίτους Πολυτεχνείου με μεταπτυχιακό. Τις προάλλες, λ.χ., παρουσιάζοντας τη φορολογική πολιτική του κόμματός του στο ΕΒΕΑ, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης εκστόμισε τα εξής ωραία: «Υπάρχει κανείς σοβαρός άνθρωπος -όχι οικονομολόγος- που να καταλαβαίνει, που να μπορεί να κάνει στοιχειώδεις υπολογισμούς, που δεν κατανοεί ότι το να αυξάνεις τους συντελεστές, να εξισώνεις τους συντελεστές πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης οδηγεί σε αποτελέσματα τραγικά και μ’ αυτόν τον τρόπο δεν εξυπηρετείς τον στόχο σου, που είναι η αύξηση των εσόδων, αλλά οδηγείς την κοινωνία σε καταστάσεις κανιβαλισμού; Υπάρχει κανείς που δεν καταλαβαίνει ότι αυτή η πολιτική είναι υπεύθυνη, υπαίτια του προχθεσινού τραγικού συμβάντος στη Λάρισα, όπου δύο νέοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κι ένας χαροπαλεύει; Οχι επειδή κάποιοι μας εξήγησαν, ήταν ένα τυχαίο συμβάν, ή οι νέοι φοιτητές δεν είχαν την παιδεία να γνωρίζουν ότι η καύση (sic) διοξειδίου του άνθρακα (sic) μπορεί να προκαλέσει θάνατο. Ετσι μας είπαν ορισμένοι».

Αφού, όμως, μας βεβαιώνει ότι γνώριζαν πως «η καύση διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να προκαλέσει θάνατο», γιατί παρόλα αυτά το διακινδύνευσαν; Και, εφόσον δεχθούμε ότι εν γνώσει τους πήραν το ρίσκο, δεν φέρουν κάποια ευθύνη οι ίδιοι; Αλλά και πάλι, γιατί να δεχθούμε τη βεβαιότητα της εκδοχής του αρχηγού της αντιπολίτευσης, όταν ο ίδιος δεν γνωρίζει ότι, πρώτον, το διοξείδιο του άνθρακα δεν καίγεται και, δεύτερον, ότι είναι το μονοξείδιο του άνθρακα που εκλύεται από την ατελή καύση και προκαλεί θάνατο; Αν δεν το ξέρει αυτός, ένας απόφοιτος Πολυτεχνείου -ή, έστω, αν το ξέρει αλλά του διαφεύγει και μάλιστα σε μια επίσημη ομιλία του- γιατί να το ξέρουν οι φοιτητές;

Η πολιτική που επιδιώκει τους σκοπούς της μέσω του συναισθήματος είναι το μονοξείδιο του άνθρακος που χαυνώνει τη δημοκρατία και, τελικά, την οδηγεί στον θάνατο. Καταργεί την αντίληψη της ατομικής ευθύνης και εκπαιδεύει τους πολίτες στη χειρότερης μορφής ηθική διαφθορά: την ανευθυνότητα. Τους μαθαίνει ότι οι ίδιοι ποτέ δεν φταίνε, έστω εν μέρει, αλλά πάντα κάτι άλλο έξω από τον καθένα μας και έξω απ’ όλους εμάς μαζί. Τους μετατρέπει σε μια ανεύθυνη μάζα, έτοιμη να εξαρτηθεί από τον οιονδήποτε φιλόδοξο είναι έτοιμος να παίξει με σχετική πειστικότητα τον ρόλο ενός «πατερούλη» τύπου Τσάβες. Η πολιτική διά του συναισθηματισμού εκμεταλλεύεται πάντα το επιχείρημα «ε, όλοι άνθρωποι είμαστε», στο οποίο οι Ελληνες πάντα είμαστε ευεπίφοροι. Λέει όμως ο Καρλ Κράους, σε έναν από τους περίφημους αφορισμούς του, ότι το επιχείρημα αυτό «δεν είναι δικαιολογία, είναι αναίδεια»• και η αναίδεια, έχω την εντύπωση, τρέφεται από τη βλακεία...